PRZEDSZKOLE MIEJSKIE NR 12 INTEGRACYJNE W JAWORZNIE - Dziecko autystyczne w przedszkolu

Dziecko autystyczne w przedszkolu        

Co to  jest autyzm?

z greckiego „autos” – „sam”, opisuje izolację tej grupy osób wobec przyjętych zachowań społecznych

→   całościowe zaburzenie rozwojowe (w grupie zaburzeń rozwoju psychicznego), jest kombinacją trzech zaburzeń, z których każde może różnić się stopniem nasilenia – triada zaburzeń: zaburzenie rozwoju interakcji społecznych; deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się; obecność sztywnych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań (ICD-10, DSM-IV)

→   DSM-V: spektrum zaburzeń autystycznych, połączenie dwóch grup objawów z triady, określenie stopnia nasilenia objawów

Osoby z autyzmem niekoniecznie mieszczą się w prostym stereotypie, a wręcz bardzo się               od siebie różnią. Każda osoba z autyzmem ma własną osobowość i jest niepowtarzalna!

Co jest istotą autyzmu?

• odrzucenie porozumienia
• odrzucenie doznań płynących od zmysłów, które informują o świecie zewnętrznym (wzrok, słuch, dotyk)
• czynne unikanie równoczesnych doznań z dwóch lub więcej receptorów
• LĘK  stanowiący zaporę przed doznaniami: jest tym większy im bardziej zablokowana jest bliskość z matką, jest obroną (bezradność wobec zjawisk wywołujących lęk), powoduje paraliż gotowości do poznawania
• uszkodzona jest habituacja (np. reakcja paniki na cień)
• nadwrażliwość zmysłów, zaburzenia przetwarzania sensorycznego
• nieprawidłowa budowa układu limbicznego (emocje, zapamiętywanie, motywacja)
• słabszy układ pokarmowy
• ograniczenie wydalania metali ciężkich, które zatrzymują się w mózgu.

Początek pobytu w grupie – dziecko zagadka

Od czego zacząć pracę? Proponujemy następującą kolejność:

1. Analiza istniejącej dokumentacji – materiałów źródłowych opisujących dotychczasowy rozwój dziecka, formy opieki i terapii, (opinie i orzeczenia).
2. Wprowadzenie dziecka w grupę – rozwijanie poczucia bezpieczeństwa:

• staramy się nawiązać kontakt – badamy który kanał umożliwia dotarcie do dziecka; staramy się nawiązać kontakt wzrokowy; obserwujemy jakie komunikaty jest w stanie odbierać, a jakie nadawać; próbujemy oczytać sygnały płynące od dziecka,                     
• zwracamy uwagę czym lubi się bawić i jak możemy to wykorzystać,
• obserwujemy, gdzie dziecko czuje się bezpiecznie – gdzie jest jego AZYL i tam podejmujemy zabawę,
• możemy wykorzystać „kokon” – wspólne przebywanie pod kocem, przywieranie plecami,
• czasem sprawdza się „inwazja” – spontaniczność, przejęcie inicjatywy,
• budujemy wspólne pole uwagi,
• nadajemy znaczenie zachowaniom dziecka – nazywamy otoczenie, emocje, czynności, przedmioty,
• zauważamy inicjatywę dziecka i podążamy za nią,
• wprowadzamy dziecko w sytuacje społeczne – proste zabawy tematyczne w grupie, zabawy naprzemienne, zabawy rysunkowe.
• Pracujemy z całą grupą! – uczymy dzieci zrozumieć zachowania dziecka autystycznego i integrujemy grupę. Wspólnie układamy plan dnia (źródło odniesienia stanowiące źródło poczucia bezpieczeństwa).

Czym zatem charakteryzują się zmysły dziecka autystycznego?

WZROK – sprawia wrażenie, że nie widzi

• widzenie migawkowe i pamięć fotograficzna – potrafi jednym rzutem oka zobaczyć obraz i zatrzymać go w pamięci, gdy zobaczą następnie to samo ale ze zmienionym choćby jednym szczegółem – to już coś innego. Mózg rejestruje obraz jak kliszę, nie analizuje obrazu.
• trudności z odczytywaniem wyrazu twarzy – przy każdej zmianie mimiki – ktoś inny, patrzenie na zmienną mimikę budzi lęk, jest męczące.
• widzenie peryferyczne – szybko i kątem oka zauważa poruszające się przedmioty. Obserwacja szybkiego ruchu, wprawianie w ruch wirowy, rytmiczne poruszanie dłonią przed oczami z efektem migotania to dostarczanie bodźca ruchomego i niezmiennego – nie budzącego niepokoju.
• ślepota korowa – widzi ale o tym nie wie, nie ma analizy obrazu w okolicach wzrokowych kory mózgowej.
• upośledzenie przerzutności widzenia – widzenie centralne, kierowane przed siebie, jeden bodziec wyłączony i dopiero włączony drugi.
• unika doznań z dwóch receptorów - gdy dotyka – nie patrzy, gdy patrzy – nie dotyka

Proponowana praca w obszarze wzroku

• staramy się nawiązać kontakt wzrokowy – wszystko wykonujemy na poziomie oczu dziecka,
• pamiętamy o mimice – stała mimika, twarz „en face”, raczej zawsze w takiej samej odległości,
• nie wpatrujemy się natarczywie w twarz i oczy dziecka – to jest odbierane jako sygnał zagrożenia,
• zamiłowanie do wprawiania w ruch możemy wykorzystać przy ekspozycji etykiet – przedstawiamy krótko, a następnie w ruchu,
• staramy się rozszerzyć zakres widzenia – układanki z kolorowych figur geometrycznych (abstrakcyjne, kolorowe kształty), układanie puzzli  i wtykanek ze stopniowaniem trudności (triki – błędy, coś nie do końca),oglądanie książeczek – łącząc przy tym obraz z dotykiem dłonią dziecka (to jakbyśmy MY pokazywali dziecku obraz), wycinanie obrazków z gazet, rysowanie (bliskiego otoczenia, z umyślnym przerywaniem rysunku), malowanie, rysowanie markerami, kredą na tablicy,
• stosujemy ćwiczenia na przekraczanie linii środka oraz koordynacji oko-ręka
• próbujemy odwzorować postać dziecka na lalce – liczenie na palcach laki, wyliczanki, zabawy w karmienie, mycie, itp.
• kontrolujemy ilość bodźców wzrokowych i natężenie światła w pomieszczeniu.

SŁUCH I MMOWA

• nadwrażliwość słuchowa – reagują na hałas niepokojem, czasem paniką, zatykaniem uszu rękami, reagują lękiem na dźwięki niezrozumiałe – odbierane jako zagrażające,
• głuchota korowa – brak analizy dźwięków, brak dekodowania/rozpoznawania (lepsza tolerancja dźwięków cichych/odległych, słaba lub brak reakcji na dźwięki głośne, dobra reakcja na dźwięki atawistyczne – np. głosy zwierząt, dźwięki fizjologiczne, brak reakcji na wołanie ale czujność na sygnał),
• pamięć fonograficzna – zapamiętywanie prostych i złożonych struktur dźwiękowych                i powtarzanie ich w formie nieprzetworzonej(klisze słowne – echolalie), pamiętanie wyuczonych treści ale bez przetwarzania (utrwalanie mechaniczne)
• uszkodzona funkcja ekspresyjna mowy – intonacja płaska (robotomowa), brak połączenia mowy z emocjami,
• echolalie i brak zaimków osobowych -  mowa z wykorzystaniem pamięci fonograficznej, bez analizy i przetwarzania tekstów  („Jak masz na imię?”’ „On jest głodny”),
• słowa wymawiane nie dla porozumienia – brak funkcjonalności języka, nie używa  mowy tylko wymawia słowa, brak gotowości adresowania słów do rozmówcy, stąd pojawiają się często monologi (ale – przy innej osobie),
• czasem lepszy jest poziom rozumienia mowy- pojawia się reakcja lecz bardziej jest to reakcja na pozawerbalne znaki (gest + ton głosu, np. „daj” i wyciągnięcie ręki) – reakcje wyuczone,
• gdy dziecko ma trudności z mową (nie mówi, niesprawnie posługuje się mową), nie znaczy to, że nie ma nam nic do powiedzenia. W sytuacji zakłóconego rozwoju pojawiają się inne formy, jak: krzyk, płacz, autoagresja, izolowanie się. Są to sposoby zwrócenia na siebie uwagi, komunikowania potrzeb, wołaniem dziecka o pomoc w zrozumieniu otaczającej Go sytuacji, tego co inni do niego mówią i czego od niego oczekują,
• mutyzm,
• wzmożone napięcie mięśni aparatu artykulacyjnego.

Proponowana praca ze słuchem i mową

• staramy się zaobserwować jakie dźwięki są przez dziecko preferowane,
• włączamy do pracy muzykę, czasem śpiewanie pomaga w porozumiewaniu się,              w wyrażaniu myśli,
• stosujemy treningi słuchowe,
• stosujemy proste i bezpośrednie komunikaty – czekamy na reakcję, unikamy długich zdań,
• wyraźnie wymawiamy słowa,
• stosujemy jedno określenie na daną rzecz, nazywamy przedmioty, którymi dziecko właśnie się posługuje – jest nią zainteresowane,
• zabawy i zwykłe czynności zaczynamy od ich nazywania,
• unikamy nadużywania 3xP: słownych poleceń, pouczeń i przepytywania
• gdy dziecko nie reaguje na nasze wołanie – możemy wykorzystać sygnał, np. klaskanie (czujność na bodziec, sygnał mobilizujący uwagę słuchową), głoskowanie  imienia, wyklaskiwanie sylab, możemy wykorzystać mlaskanie czy odgłosy zwierząt                      do uważności słuchowej dziecka (głosy atawistyczne).
• wykorzystujemy komunikację alternatywną – wspomagającą: naturalne gesty, znaki graficzne, systemy mieszane (PRK Makaton),
• uczymy dziecko inicjowania interakcji komunikacyjnej z drugą osobą np. poprzez system PECS.

DOTYK

• zablokowany jest dotyk poznający (mieści się w nim również „badanie” wargami), który informuje o rzeczach / osobach / otoczeniu, unikają badania dotykiem,
• zablokowanie dotyku poznawczego blokuje reprezentację myślową rzeczy (pojęcia), nie pojawiają się cechy realności i trójwymiarowości rzeczy
• bronią się przed dotykaniem palcami, szczególnie unikają dotykania palcem wskazującym, który jest najbardziej unerwiony (może pojawić się odgięcie grzbietowe tego palca)
• dłonie są „ślepe” – wyłączone z działania, zaburzone jest czucie posiadania dłoni
• może wystąpić: klaskanie nadgarstkami, dotykanie przedmiotów zewnętrzną częścią dłoni, upuszczanie przedmiotów bez patrzenia na nie (zwłaszcza tych, które im podajemy, nowe). Zręczność pojawia się natomiast, gdy chwytają rzeczy dobrze znane                  i potrzebne do zrealizowania ich potrzeb (np. wprawianie rzeczy w ruch obrotowy),
• chętniej chwytają rurki, sznury i machają nimi,
• Wszystko to może świadczyć o chęci obrony przed bodźcami sensorycznymi, niekoniecznie jest związane z nadwrażliwością dotykową. Potęguje też stan lękowy (nie poznaję = boję się). Występuje brak poczucia sprawstwa.

WRAŻLIWOŚĆ

• zaburzenia układu dotykowego i czuciowego: poszukiwanie mocnego docisku, szukanie lub unikanie różnych faktur, drapanie, mała tolerancja delikatnych wrażeń dotykowych, obronność dotykowa (nadwrażliwość)
• zaburzenia czucia głębokiego: szukanie doznań oralnych; preferowanie docisku na partie ciała (palce, uszy, nos, stawy); machanie, klaskanie lub siadanie na rękach; chodzenie na palach (emocje),
• skóra – często zniesione jest czucie bólu, pojawia się nadwrażliwość na szorstkie ubrania i metki, szczególnie wrażliwy jest kark, brak tolerancji do tyku włosów (drażni to cebulki włosowe),może pojawić się swędzenie.

Proponowana praca z dotykiem

• lepiej dotykać mocno niż słabo – unikamy delikatnego „miziania”, stosujemy masaże uciskowe (ugniatanie, oklepywanie, głaskanie, ściskanie); zabawy z wykorzystaniem pchania, ciągnięcia, podnoszenia, przenoszenia „ciężarów”,
• należy uprzedzać dziecko, gdzie i kiedy będzie dotknięte
• stymulacja doznań dotykowych – wyczuwanie rzeczy bez udziału wzroku; „sensoryczne pudełka”; sensoryczna ścieżka; wykorzystywanie różnych faktur (unikamy tych, których dziecko nie toleruje) oraz pędzli, wałków, gąbek; zabawy z piłkami; „rysowanie” na plecach,
• powolne kołysanie uspokaja pobudzone dziecko,
• wprowadzamy dłoń w aktywność – rozluźnienie dłoni (machanie) i dotykanie naszej twarzy/policzków – w ten sposób możemy nawiązać kontakt wzrokowy, zabawy dłońmi – rozulźnianie, obrysowywanie, zabawy naszymi dłońmi,

Manipulowanie

Nasza dłoń jako narzędzie:

1. Wykonujemy pierwszy ruch za dziecko, prowadzimy rękę dziecka, kładziemy naszą dłoń na ręce dziecka i wykonujemy czynność,
2. Stopniowo zmniejszamy siłę nacisku naszej dłoni,
3. Przesuwamy naszą dłoń na dłoni dziecka o kilka milimetrów, stopniowo i powoli,
4. Powoli cofamy naszą dłoń ku nadgarstkowi,
5. Dotyk palca – złudzenie prowadzenia.

Cały proces powtarzamy, i jeszcze raz…… i jeszcze raz  i ile trzeba aby utrwalić nabytą umiejętność (kurek i woda).

Można również zacząć czynność ale jej nie skończyć – pozostawić to dziecku.

Bibliografia:

• Olechnowicz H.: Wokół autyzmu: fakty – skojarzenia- refleksje. Warszawa 2004.
• Claiborne Park C.: Oblężenie. Rodzinna wyprawa w świat dziecka autystycznego. Kraków 2003.
• Kuleczka-Raszewska M.: Uczę się poprzez ruch. Program terapii dla dzieci autystycznych i z niepełnosprawnością sprzężoną.     Gdańsk 2012.
• Maas V.F.: Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. Warszawa 1998.
• Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Red. nauk. B.B.Kaczmarek, Kraków 2014

Zebranie i opracowanie - mgr Krystyna Pacyniak