PRZEDSZKOLE MIEJSKIE NR 12 INTEGRACYJNE W JAWORZNIE - Pedagogika Marii Montessori

Pedagogika Marii Montessori to zwarty system pedagogiczny, obejmujący wszystkie sfery rozwoju człowieka przez cały okres wzrostu – od narodzin do wieku dojrzewania. Jej celem jest przygotowanie dziecka do samodzielnego, aktywnego i świadomego życia w otaczającym je świecie. Pedagogika Montessori zakłada, że dziecko jest aktywną osobą, która przechodzi w ciągu swojego rozwoju przez szczególne okresy zainteresowań („fazy wrażliwe”) w czasie, których z łatwością i przyjemnością uczy się i zdobywa nowe umiejętności i sprawności.

      Dziecko  do  osiągnięcia   optimum   swoich   możliwości   („normalizacji”  –  stan   spokoju   i wewnętrznej harmonii) potrzebuje przygotowanego otoczenia - miejsca, w którym w sposób bezpieczny i swobodny mogłoby odkrywać rzeczywistość na miarę swojego wieku, zdobywać doświadczenia społeczne, umacniać się w poczuciu swojej wartości. W tak przygotowanym otoczeniu dziecko wierzy w swe możliwości rozwoju, ma poczucie własnej wartości, staje się odpowiedzialne za siebie i innych, coraz bardziej uniezależnia się od wpływów zewnętrznych. Wychodząc z obserwacji, Maria Montessori odkryła, że każde dziecko potrafi przeżyć długie chwile skupienia, w pełni zaabsorbowane wybraną przez siebie czynnością („polaryzacja uwagi”). Dziecko w tym czasie jest najbardziej podatne na przekazywaną wiedzę, a jego umysł „chłonie jak gąbka” („absorbująca psychika”). Takie doświadczenie porządkuje jego przeżycia i doznania, wyzwala posłuszeństwo i przyjazne relacje z otoczeniem.

Zasady pedagogiki Montessori

"Pomóż mi zrobić to samodzielnie".

      Koncepcja pedagogiczna Marii Montessori mówi o dziecku od narodzenia do wieku dojrzewania, traktując je, jako człowieka z wieloma różnymi potrzebami, nie tylko natury intelektualnej, ale  również  społeczno - moralnej  czy  duchowej.  Celem  działań  dorosłego  w  odniesieniu  do  młodego  człowieka  ma  być  pełne  szacunku  i  miłości  wspieranie  go  w  realizowaniu  indywidualnego, wewnętrznego potencjału rozwoju. To, co możemy zrobić, to dać dziecku „klucz do świata” i pomóc w umiejętnym korzystaniu z wolności, którą mu dajemy zgodnie  z  zasadą: "pozwalać  tyle,  ile  to  możliwe, a  ograniczać  tyle,  ile  to  konieczne".  W rozumieniu Montessori wychowanie to pomoc dziecku w uniezależnianiu się  od  dorosłego  i osiąganiu dojrzałości i pełnej niezależności. Wychowanie to dawanie możliwości dokonywania wyborów i popełniania błędów, bowiem tylko w ten sposób rozwijają się prawdziwe zainteresowania dziecka.

Zasady pedagogiczne Marii Montessori:

• zasada swobodnego wyboru materiału - wszystkie pomoce są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować. Wybór jest początkowo spontaniczny, później coraz bardziej świadomy;
• zasada swobodnego wyboru miejsca pracy – dziecko pracuje tam, gdzie samo zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjnych (przy stole lub na dywaniku na podłodze);
• zasada swobodnego czasu pracy – dziecko może zajmować się wybranym zajęciem tak długo, jak zechce (w granicach określonych ramowym planem dnia). Samo ustala tempo i czas uczenia się.
• zasada porządku – każdy materiał ma swoje miejsce i przeznaczenie. Pomaga to stworzyć niezbędny ład duchowy;
• zasada ograniczenia – dzieci mogą robić to, co je interesuje, ale nie jest to samowola. Istnieją zasady,  dla przykładu:  każdy  rodzaj  materiału jest tylko w jednym  egzemplarzu i trzeba go stosować zgodnie z jego przeznaczeniem, nie można innym przeszkadzać, niszczyć;
• zasada izolowania trudności – dziecko pracuje z określonym materiałem w celu poznania lub uporządkowania określonych pojęć;
• zasada stopniowania trudności – każde „ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej;
• zasada transferu – wiedza, kompetencje i umiejętności opanowane podczas pracy, dziecko przenosi na otoczenie;
• zasada własnego działania i powtarzania – typowy dla nabywania nowych umiejętności jest fenomen powtarzania. Jeżeli dziecko ma potrzebę wielokrotnego powtarzania czynności – akceptujemy to;
• zasada samokontroli – materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle. Każdy materiał zawiera w sobie element kontrolny.

Pomoce rozwojowe

      Dziecko potrzebuje odpowiednio przygotowanego otoczenia tak, aby mogło w nim odkrywać rzeczy, na miarę swojego wieku. Otoczenie dziecka ma towarzyszyć rozwojowi jego uzdolnień i zainteresowań,  stymulować jego działania i wprowadzać je w kulturę i cywilizację. I odwrotnie: ma pomóc dziecku – dając do tego środki – w rozszyfrowywaniu rzeczywistości.

      Ważnym elementem przygotowanego otoczenia – poza grupą dzieci i odpowiednim nauczycielem – jest tzw. materiał Montessori. Jego zadaniem jest wspomaganie rozwoju dziecka,   dlatego    nazywany    on   jest    materiałem    rozwojowym.  Jest   tak   przygotowany  i rozmieszczony w sali, aby tworzyć uporządkowaną całość programową. Służy nie tylko  rozwojowi  intelektualnemu,  ale kształtowaniu  całej osobowości.  Jest  bardzo  rozbudowany i stanowi bazę wyjściową dla nauczyciela Montessoriańskiego do tworzenia nowych pomocy.

Materiał rozwojowy Montessori można podzielić na następujące kategorie:

• materiał   do   praktycznych  ćwiczeń   dnia   codziennego – związany  z  troską  o  siebie i otoczenie. Pozwala na zdobycie niezależności i wdrażaniem do samokontroli. Uczy koncentracji i  pomaga  kształtować nawyki związane  z  przygotowaniem  miejsca  pracy i utrzymywaniem porządku. Są to takie aktywności jak: przelewanie, zapinanie, prasowanie, polerowanie, układanie bukietów, nakrywanie do stołu, wyciskanie soku, pranie, szorowanie, zamiatanie;
• materiał sensoryczny - służący wszechstronnemu kształceniu zmysłów. Dzieci poprzez ćwiczenia z nim doświadczają różnorodności rozmiarów (wielkość, długość, grubość), kształtów, kolorów, faktur, wag, zapachów, smaków, ciśnienia i ich powiązań. Poznają wiele  pojęć  związanych  z  doznaniami płynącymi  przez  zmysły, uczą  się  je  nazywać i różnicować. Wyrabiają w sobie świadomość istnienia ładu i harmonii w otoczeniu;
• materiał językowy – służący poznawaniu mowy i słowa pisanego. Wzbogaca słownictwo dziecka, uczy  właściwego  używania  języka  mówionego. Pozwala  na  naukę  czytania i  pisania,  gramatyki,  a  także  pracy  z  tekstem.  Rozbudza   zainteresowanie  słowem, a także pozwala na właściwe kształtowanie pracy dłoni przy pisaniu;
• materiał   do   matematyki –  jego   konstrukcja  poprzez  izolację  poszczególnych  pojęć  i działań pozwala na właściwe i zgodne z indywidualnym tempem rozwoju dziecka przechodzenie    od    konkretu    do    abstrakcji.   Daje   możliwość   poznania   arytmetyki  i geometrii, istoty działań i zależności w systemie dziesiętnym;
• materiał tzw. wychowania kosmicznego (biologii, geografii, astronomii, historii i innych dziedzin wiedzy) – pomaga dziecku zrozumieć i poznać świat, którego jest częścią. Wychodzi  od  ogółu  do  szczegółu,  dając  najpierw  ogląd  całości (np. pojęcie ląd – woda) i stopniowo przechodząc do informacji szczegółowych (np. półwyspy czy jeziora na mapie Polski). Daje szeroko rozumianą wiedzę o świecie i zjawiskach w nim zachodzących, budując poczucie bycia jego ważną częścią i ponoszenia za niego odpowiedzialności.

Nauczyciel Montessori

"Nauczyciel ma być jak płomień, którego ciepło pobudza, ożywia i zachęca".

      Nauczyciel służy dziecku, kierując je ku tym przedmiotom z otoczenia, które odpowiadają jego potrzebom i etapom rozwojowym – nie uczy, lecz podąża za dzieckiem. Stając się autorytetem fachowym i osobistym rozbudza ciekawość poznawczą oraz motywację do dalszej edukacji.

      Nauczyciela Montessoriańskiego cechuje dbałość o ład i porządek w przygotowanym otoczeniu, co przenosi się na harmonię życia wewnętrznego. Wykazuje aktywność, kiedy wprowadza dziecko w związki z otoczeniem, wycofuje się, kiedy relacja została już nawiązana. Okazuje szacunek dziecku wykonującemu pracę, nie przerywa mu i nie poprawia błędów, próbuje natomiast podsunąć rozwiązania, które dziecko już raz odrzuciło. Przestrzega granic swobody i uczy odpowiedzialności, korzystania z prawa do wolności respektując wolność innych.

      W metodzie Marii Montessori cały proces nauczania skoncentrowany jest na dziecku, wzbudzaniu jego motywacji i szacunku do wolności i niezależności, ale z zachowaniem pewnych stałych reguł. Dzieci uczą się na drodze praktycznego działania, a nauczyciel im towarzyszy – przechodząc elastycznie z postawy aktywnej do pasywnej.